Bu tespitte tam beş kavram geçmekte. İlk entry'yi yazan arkadaşı tenzih ederek söylersem, kavramlarla düşünmenin dezavantajı, her kavramı olduğu gibi değil de kendi bulunduğumuz yerden görmek ve ona göre anlamlandırmaktır. Kavramların kökenine inmeden kavramlar üzerinden konuşursak işin sonunda “Bence bu da bi' türban” diyen ablanın durumuna bile düşmek olası. (Onunki “keyfî anlamlandırma” örneği ama ülkemizde görülebiliyor ne de olsa. :-) ) Bir kavramı sadece ortaya çıkış şartlarıyla ve o zamanki anlamıyla değerlendirmek de yanlış çıkarımlara kapı açar. Örneğin ortaya çıktığı dönemlerde Kemalizmi yeni bir din olarak kabul edenler vardı; ama bugün “Ben Kemalistim” diyenlerin dininin Kemalizm olduğunu iddia ederseniz saçmalamış olursunuz.
Başlıkta kullanılan kavramlara biraz yakından bakmaya çalışalım:
Hiphop & hiphop kültürü: Hiphop'un kelime anlamını pek bilmiyorum; arkadaşın söylediği gibi olabilir. Ama “hiphop kültürü” dairesi içine sadece dans girmiyor. Rap müzik, break dans, graffiti, DJ'lik, beatbox giriyor. Hiphop'un, giyim tarzında da belli yansımaları var (Bol pantolon, kep, zincir vs.).
Rap müzik, içinde pek çok türü barındırdığı için, isteyen eğlence müziği olarak icra eder, isteyen protest rap yapar, isteyen melankolik takılır vs. Rap tek bir kalıba sokulamaz, ama herkes kendine göre ideal ve biraz esnek bir kalıp belirleyebilir.
Break dans genellikle eğlenceye yöneliktir; ama şov amaçlı icra edildiğinde eğlenceyle estetik kaygıyı birleştirebilir. (Sadece estetik kaygıya yönelik dans türü olarak da baleyi örnek verebiliriz.) Ayrıca break dans içinde pek çok figür var ve erkekler de bu dansı icra ediyor Dolayısıyla kelime anlamı ne olursa olsun, k*ç sallamaya indirgenebilecek bir dans türü değil. (Bu dansı icra edenlerin çoğunun o figürleri tercih etmesi bu noktayı etkilemez.) Aynı şekilde, pop da salak saçma sözlere, müstehcen kliplere indirgenmemeli.
Beatbox, genellikle dans müziklerini ağızla taklit etmeye dayanır; bu da eğlenceye yönelik bir eylem. DJ'lik de bu tür bir aktivite. Graffiti icra edenin eğlendiği bir uğraş alanı; ama bu eğlenceyi estetik kaygıyla birleştiren bir dal. Dolayısıyla hiphop kültürünü tamamen eğlenceye yönelik bir kültür olarak değerlendiremeyiz.
Protest / Protesto: Protesto etmek, bir şeye karşı gelmek ve tepki göstermektir. “Protesto” kavramı siyasi alanla sınırlı bir kavram değildir. Toplumsal ve mesleksel yönü de vardır. “Rap”in kelime anlamı da “sert eleştiri”dir. Bu eleştiri ille siyasi eleştiri olacak diye bir kaide yok; kişisel ve toplumsal pek çok eleştiri raple ifade edilebilir. Herkes rapi eleştirel bir tavırla sahiplenmek zorunda değil tabii; ama ideal bir rap tanımı geliştireceksek herhâlde poptan hâllice rapleri ideal rap olarak kabul etmeyiz. :-) Bu açıdan, “protest rap” dediğimiz tür -hiphop'un kökeninde olmadığı kabul edilse bile- ideal rap(ler) içerisinde kendine kolaylıkla yer bulacaktır.
Kültür: Bu konuda güzel bir konu açılmıştı: türkiyede hiphop kültür değildir. Bu tespit üç aşağı beş yukarı doğru. “Kültür”, toplumun geniş kesiminin yaşam şekline bir ölçüde sirayet edebildiği ve yönlendirici olabildiği ölçüde kültürdür. Toplumun önemli bir kısmına sirayet etmiyorsa anca “yöneliş” olabilir. Türkiye'de hiphop kültürünün topluma mal olabilmiş en güçlü öğesi rap müziktir. Graffiti, break dans, beatbox gibi öğeler ve hiphop kültürüne özgü kabul edilebilecek olan giyim tarzı bir ölçüde kabul edilmeye başlamışsa da gençlerin bir kısmının yönelişi olmaktan öteye geçebildiği pek söylenemez zannederim. (Yani, hiphop'un kültürel ölçüde kabul edildiğini söyleyebilmemiz için toplumda Teoman Karadeniz gibi bir sürü örnek gösterebilmemiz lazım. :-) ) “Seksenler” dediğimiz zaman akla gelen yaşam tarzı, müzik ve eğlence kültürü hemen hemen bellidir. Doksanlarda da böyledir. Pop müzik, rock müzik, Anadolu rock müzik, arabesk müzik kendini rapten çok daha fazla kabul ettirebilmiştir. (Sadece gençleri değil, her yaştan bireyi düşününüz.) Gençlerin arayış ve yönelişleri toplumun genelini etkilemez ve bu sebeple “kültür” oluşturacak düzeye erişemez diyebilirim. Rap müzik belli örnekler üzerinden kendini kabul ettirebilmişse de her yaştan insanın dinleyebileceği şahsiyetler diğer türlere nazaran epey sınırlıdır. Dolayısıyla, hiphop kültürünün esasında ne olduğundan çok, onu bizim ne şekilde kabul ettiğimiz ve ne şekilde kabul etmemiz gerektiği tartışma konumuz olmalı.
Günümüzde kültür denebilecek ne var dersek herhâlde “popüler kültür” akla gelir. Teknoloji ve sosyal medya da insanların yaşamını büyük ölçüde değiştirmiştir; onlar da kültür öğesi olarak kabul görebilir. Rap de kendini popüler kültür öğeleriyle (son model arabalar vs.) sunduğu için bu kadar geniş yankı uyandırmaktadır. (Daha önce de arabesk rap geniş yankı uyandırmıştı.) İnsan karşılaştığı bir kültürü kendinden bir şeyler bulabildiği ölçüde benimser ve ona kendinden bir şeyler ekler. Bu, “Anadolu rock” örneğinde olduğu gibi yeni sentezler de ortaya çıkarabilir, “arabesk rap” örneğinde olduğu gibi yozlaşmış türlerin ortaya çıkmasına da sebebiyet verebilir. Beatbox'ta da yeni yorumlar olmuştu; kavalla, neyle beatbox yapıldığı oldu. Bunlar da bir çeşit sentez örneği olarak kabul edilebilir. Norm Ender de geçenlerde katıldığı bir programda “Biz rapi Amerika'da icra edildiği şekilde benimsemedik. Kendimizden bir şeyler kattık ve bu sebeple 'Türkçe rap' dedik. Ama şimdikiler Amerikan rapini olduğu gibi alıp buraya taşıyorlar.” demişti.
Eğlence: Herkesin bir eğlenme şekli vardır. İnsanın önüne belli şeyleri koyup “Bunlarla eğlenebilirsin. Başka bir şeyle eğlenemezsin.” demek mantıksızdır. Eğlence şekilleri de kişiden kişiye değişir. Örneğin kimisi lunaparkı eğlenceli bulurken -yani korkmaktan hoşlanırken- kimisi gereksiz bulur. Ayrıca eğlence her zaman cozutmak şeklinde de tezahür etmez. Kafa dinlemek ve hoşça vakit geçirmek de bir tür eğlence sayılabilir. Ben protest rap dinlediğim zaman sokağa çıkıp pankart açmıyorum. Oturduğum yerde müziğimi dinliyor ve hoşça vakit geçirmiş oluyorum. Eğlenmek için ille de pop-rap dinlememe veya kalkıp dans etmeme gerek yok. :-) Dolayısıyla, eğlenmek veya kafa dinlemek için ihtiyaç duyduğum müzik tarzı da tek tip olmak zorunda değil. “Bunlar eğlence müziği” diye saçma saçma muhabbetlerin döndüğü rap şarkılarını savunmanın âlemi yok. “Hiphop'un özünde bu var. TuPac da bunlardan bahsediyordu.” diyenlere cevaben Fuat şöyle demiştir: “Tupac camdan atlasa camdan mı atlayacaklardı?” (Mestefe'nin yayınında söyledi).
Gerçek: İleri sürülen bir iddia, kanıtlandığı zaman “gerçek” hükmünü alır. Bir teori de yanlışlanması mümkün olmadığı kabul edilince “yasa” hâline gelir. Tespit kelimesi de (aslı “tesbît”) “sebat”tan gelir. Yani, bir şeyi sabitlemek manasındadır. “Bu böyledir.” dediğimiz zaman yaptığımız şey bir tespittir / sabitlemektir. Ancak anlam genişlemesine uğramış şekilde ele alırsak, “havada kalan”, yani sabitlik arz etmeyen pek çok “tespit” de var. Bunlar sadece iddiadır veya keyfî tespitlerdir. Herhangi bir sabit hüküm değeri taşımazlar. “Gerçek” dediğimiz şey de “yanlışlanamaz” özellik gösterir, yani istisnası olmaz. Hiphop'un ortaya çıktığı dönemde sadece eğlenceye yönelik olması bir “gerçek” olabilir; ama bugünden bakarak hiphop'u sadece bu kalıba sokmak doğru olmaz. Dolayısıyla “Hiphop'un gerçeği” olarak sadece tek bir kalıp ileri süremeyiz. Attilâ İlhan'ın deyimiyle sorarsak “Hangi hiphop?”, “Hangi rap?” :-)
Yukarıdan beri kavramları elimden geldiği kadar ele almaya çalıştım. Hiphop'un ülkemizde en geniş yankı uyandıran öğesi olan rapin melankolik ve protest yönleri de olması, bu müziğin klasik manada bir eğlence müziği olmaktan ötede bir konumu ve işlevi olduğu anlamına gelir. Yani herkesin rape yüklediği anlam ve rapten beklentisi değişebilir. (Örneğin şiir de böyledir. Necip Fazıl şiirin işlevini “Allah'ı aramak” olarak kabul etmektedir. Onun şiire yüklediği biricik işlev bu olabilir; ama bu, herkesi bağlamayacağı için “şiirin gerçek anlamı” olarak nitelendirilebilecek bir anlayış değildir.) Dün belli amaçlarla icra edilen bir şey bugün bambaşka amaçlarla icra edilebilir. Yılbaşının, sevgililer gününün vs. ortaya çıkış sebepleri ileri sürülerek “gâvur işi” olarak nitelendirilmesi ne kadar anlamsızsa, hiphop'un ortaya çıktığı dönemlerdeki şekli ileri sürülerek de “hiphop budur; ötede bir anlam aramak saçmadır” gibi çıkışlar da o kadar anlamsız. Ortaya çıkış şartları herhangi bir kültür veya sanat öğesine bugün yüklenilen anlamı bağlayacak şeyler değildir. Aristo mantığıyla “Rap = Hiphop”, Hiphop = eğlence”, “eğlence = k*ç sallama” veya “Rap = Küfür” şeklinde formüller geliştirilirse biz de Aristo mantığıyla “Rap çok da matah bir şey değil.” diyebiliriz. Zaten bu formüllerin geçerli olduğu bir “gerçeklik”te “gerçek”ten de rap hiç de matah bir şey olmaz. :-) Ama, ortaya çıktığı dönemden bağımsız olarak bir ideal rap tanımı ortaya koyabilir ve “Rap bu olmalıdır.” diyebiliriz. “Rap bu olmalıdır” veya “İdeal rap budur” yerine direkt “Rap budur” demek ise rapi sadece protestoya indirgerken de saçmadır, sadece eğlenceye indirgerken de. :-)
Başlıkta kullanılan kavramlara biraz yakından bakmaya çalışalım:
Hiphop & hiphop kültürü: Hiphop'un kelime anlamını pek bilmiyorum; arkadaşın söylediği gibi olabilir. Ama “hiphop kültürü” dairesi içine sadece dans girmiyor. Rap müzik, break dans, graffiti, DJ'lik, beatbox giriyor. Hiphop'un, giyim tarzında da belli yansımaları var (Bol pantolon, kep, zincir vs.).
Rap müzik, içinde pek çok türü barındırdığı için, isteyen eğlence müziği olarak icra eder, isteyen protest rap yapar, isteyen melankolik takılır vs. Rap tek bir kalıba sokulamaz, ama herkes kendine göre ideal ve biraz esnek bir kalıp belirleyebilir.
Break dans genellikle eğlenceye yöneliktir; ama şov amaçlı icra edildiğinde eğlenceyle estetik kaygıyı birleştirebilir. (Sadece estetik kaygıya yönelik dans türü olarak da baleyi örnek verebiliriz.) Ayrıca break dans içinde pek çok figür var ve erkekler de bu dansı icra ediyor Dolayısıyla kelime anlamı ne olursa olsun, k*ç sallamaya indirgenebilecek bir dans türü değil. (Bu dansı icra edenlerin çoğunun o figürleri tercih etmesi bu noktayı etkilemez.) Aynı şekilde, pop da salak saçma sözlere, müstehcen kliplere indirgenmemeli.
Beatbox, genellikle dans müziklerini ağızla taklit etmeye dayanır; bu da eğlenceye yönelik bir eylem. DJ'lik de bu tür bir aktivite. Graffiti icra edenin eğlendiği bir uğraş alanı; ama bu eğlenceyi estetik kaygıyla birleştiren bir dal. Dolayısıyla hiphop kültürünü tamamen eğlenceye yönelik bir kültür olarak değerlendiremeyiz.
Protest / Protesto: Protesto etmek, bir şeye karşı gelmek ve tepki göstermektir. “Protesto” kavramı siyasi alanla sınırlı bir kavram değildir. Toplumsal ve mesleksel yönü de vardır. “Rap”in kelime anlamı da “sert eleştiri”dir. Bu eleştiri ille siyasi eleştiri olacak diye bir kaide yok; kişisel ve toplumsal pek çok eleştiri raple ifade edilebilir. Herkes rapi eleştirel bir tavırla sahiplenmek zorunda değil tabii; ama ideal bir rap tanımı geliştireceksek herhâlde poptan hâllice rapleri ideal rap olarak kabul etmeyiz. :-) Bu açıdan, “protest rap” dediğimiz tür -hiphop'un kökeninde olmadığı kabul edilse bile- ideal rap(ler) içerisinde kendine kolaylıkla yer bulacaktır.
Kültür: Bu konuda güzel bir konu açılmıştı: türkiyede hiphop kültür değildir. Bu tespit üç aşağı beş yukarı doğru. “Kültür”, toplumun geniş kesiminin yaşam şekline bir ölçüde sirayet edebildiği ve yönlendirici olabildiği ölçüde kültürdür. Toplumun önemli bir kısmına sirayet etmiyorsa anca “yöneliş” olabilir. Türkiye'de hiphop kültürünün topluma mal olabilmiş en güçlü öğesi rap müziktir. Graffiti, break dans, beatbox gibi öğeler ve hiphop kültürüne özgü kabul edilebilecek olan giyim tarzı bir ölçüde kabul edilmeye başlamışsa da gençlerin bir kısmının yönelişi olmaktan öteye geçebildiği pek söylenemez zannederim. (Yani, hiphop'un kültürel ölçüde kabul edildiğini söyleyebilmemiz için toplumda Teoman Karadeniz gibi bir sürü örnek gösterebilmemiz lazım. :-) ) “Seksenler” dediğimiz zaman akla gelen yaşam tarzı, müzik ve eğlence kültürü hemen hemen bellidir. Doksanlarda da böyledir. Pop müzik, rock müzik, Anadolu rock müzik, arabesk müzik kendini rapten çok daha fazla kabul ettirebilmiştir. (Sadece gençleri değil, her yaştan bireyi düşününüz.) Gençlerin arayış ve yönelişleri toplumun genelini etkilemez ve bu sebeple “kültür” oluşturacak düzeye erişemez diyebilirim. Rap müzik belli örnekler üzerinden kendini kabul ettirebilmişse de her yaştan insanın dinleyebileceği şahsiyetler diğer türlere nazaran epey sınırlıdır. Dolayısıyla, hiphop kültürünün esasında ne olduğundan çok, onu bizim ne şekilde kabul ettiğimiz ve ne şekilde kabul etmemiz gerektiği tartışma konumuz olmalı.
Günümüzde kültür denebilecek ne var dersek herhâlde “popüler kültür” akla gelir. Teknoloji ve sosyal medya da insanların yaşamını büyük ölçüde değiştirmiştir; onlar da kültür öğesi olarak kabul görebilir. Rap de kendini popüler kültür öğeleriyle (son model arabalar vs.) sunduğu için bu kadar geniş yankı uyandırmaktadır. (Daha önce de arabesk rap geniş yankı uyandırmıştı.) İnsan karşılaştığı bir kültürü kendinden bir şeyler bulabildiği ölçüde benimser ve ona kendinden bir şeyler ekler. Bu, “Anadolu rock” örneğinde olduğu gibi yeni sentezler de ortaya çıkarabilir, “arabesk rap” örneğinde olduğu gibi yozlaşmış türlerin ortaya çıkmasına da sebebiyet verebilir. Beatbox'ta da yeni yorumlar olmuştu; kavalla, neyle beatbox yapıldığı oldu. Bunlar da bir çeşit sentez örneği olarak kabul edilebilir. Norm Ender de geçenlerde katıldığı bir programda “Biz rapi Amerika'da icra edildiği şekilde benimsemedik. Kendimizden bir şeyler kattık ve bu sebeple 'Türkçe rap' dedik. Ama şimdikiler Amerikan rapini olduğu gibi alıp buraya taşıyorlar.” demişti.
Eğlence: Herkesin bir eğlenme şekli vardır. İnsanın önüne belli şeyleri koyup “Bunlarla eğlenebilirsin. Başka bir şeyle eğlenemezsin.” demek mantıksızdır. Eğlence şekilleri de kişiden kişiye değişir. Örneğin kimisi lunaparkı eğlenceli bulurken -yani korkmaktan hoşlanırken- kimisi gereksiz bulur. Ayrıca eğlence her zaman cozutmak şeklinde de tezahür etmez. Kafa dinlemek ve hoşça vakit geçirmek de bir tür eğlence sayılabilir. Ben protest rap dinlediğim zaman sokağa çıkıp pankart açmıyorum. Oturduğum yerde müziğimi dinliyor ve hoşça vakit geçirmiş oluyorum. Eğlenmek için ille de pop-rap dinlememe veya kalkıp dans etmeme gerek yok. :-) Dolayısıyla, eğlenmek veya kafa dinlemek için ihtiyaç duyduğum müzik tarzı da tek tip olmak zorunda değil. “Bunlar eğlence müziği” diye saçma saçma muhabbetlerin döndüğü rap şarkılarını savunmanın âlemi yok. “Hiphop'un özünde bu var. TuPac da bunlardan bahsediyordu.” diyenlere cevaben Fuat şöyle demiştir: “Tupac camdan atlasa camdan mı atlayacaklardı?” (Mestefe'nin yayınında söyledi).
Gerçek: İleri sürülen bir iddia, kanıtlandığı zaman “gerçek” hükmünü alır. Bir teori de yanlışlanması mümkün olmadığı kabul edilince “yasa” hâline gelir. Tespit kelimesi de (aslı “tesbît”) “sebat”tan gelir. Yani, bir şeyi sabitlemek manasındadır. “Bu böyledir.” dediğimiz zaman yaptığımız şey bir tespittir / sabitlemektir. Ancak anlam genişlemesine uğramış şekilde ele alırsak, “havada kalan”, yani sabitlik arz etmeyen pek çok “tespit” de var. Bunlar sadece iddiadır veya keyfî tespitlerdir. Herhangi bir sabit hüküm değeri taşımazlar. “Gerçek” dediğimiz şey de “yanlışlanamaz” özellik gösterir, yani istisnası olmaz. Hiphop'un ortaya çıktığı dönemde sadece eğlenceye yönelik olması bir “gerçek” olabilir; ama bugünden bakarak hiphop'u sadece bu kalıba sokmak doğru olmaz. Dolayısıyla “Hiphop'un gerçeği” olarak sadece tek bir kalıp ileri süremeyiz. Attilâ İlhan'ın deyimiyle sorarsak “Hangi hiphop?”, “Hangi rap?” :-)
Yukarıdan beri kavramları elimden geldiği kadar ele almaya çalıştım. Hiphop'un ülkemizde en geniş yankı uyandıran öğesi olan rapin melankolik ve protest yönleri de olması, bu müziğin klasik manada bir eğlence müziği olmaktan ötede bir konumu ve işlevi olduğu anlamına gelir. Yani herkesin rape yüklediği anlam ve rapten beklentisi değişebilir. (Örneğin şiir de böyledir. Necip Fazıl şiirin işlevini “Allah'ı aramak” olarak kabul etmektedir. Onun şiire yüklediği biricik işlev bu olabilir; ama bu, herkesi bağlamayacağı için “şiirin gerçek anlamı” olarak nitelendirilebilecek bir anlayış değildir.) Dün belli amaçlarla icra edilen bir şey bugün bambaşka amaçlarla icra edilebilir. Yılbaşının, sevgililer gününün vs. ortaya çıkış sebepleri ileri sürülerek “gâvur işi” olarak nitelendirilmesi ne kadar anlamsızsa, hiphop'un ortaya çıktığı dönemlerdeki şekli ileri sürülerek de “hiphop budur; ötede bir anlam aramak saçmadır” gibi çıkışlar da o kadar anlamsız. Ortaya çıkış şartları herhangi bir kültür veya sanat öğesine bugün yüklenilen anlamı bağlayacak şeyler değildir. Aristo mantığıyla “Rap = Hiphop”, Hiphop = eğlence”, “eğlence = k*ç sallama” veya “Rap = Küfür” şeklinde formüller geliştirilirse biz de Aristo mantığıyla “Rap çok da matah bir şey değil.” diyebiliriz. Zaten bu formüllerin geçerli olduğu bir “gerçeklik”te “gerçek”ten de rap hiç de matah bir şey olmaz. :-) Ama, ortaya çıktığı dönemden bağımsız olarak bir ideal rap tanımı ortaya koyabilir ve “Rap bu olmalıdır.” diyebiliriz. “Rap bu olmalıdır” veya “İdeal rap budur” yerine direkt “Rap budur” demek ise rapi sadece protestoya indirgerken de saçmadır, sadece eğlenceye indirgerken de. :-)
